Emotionele volwassenheid

Wat je als kind aantrof, hoe er op je werd gereageerd en welke impliciete en expliciete boodschappen je meekreeg over ‘hoe je te gedragen’ werken door in je houding en gedrag nu. Dat weet ik uit eigen ervaring en zie ik bij vrijwel al mijn coachees die tegen een patroon in zichzelf en/of in hun leven aanlopen dat ze belemmert.

Ouders spelen een grote rol in de vorming van die patronen. Dat heb ik laatst weer ervaren op een opstellingen dag, waarin ik meerdere moeders en een kind representeerde. Een boek dat al lang op mijn stapeltje ’to read’ lag en ik nu oppakte, gaf woorden aan mijn waarnemingen: de emotionele volwassenheid van ouders is cruciaal. In deze blog lees je meer over de gevolgen van emotionele onvolwassenheid bij ouders en wat je hieraan kan doen.

En daarnaast vind je in deze blog een filmpje over de cursus ‘Werken met familie, je plek innemen’ die dit voorjaar voor de tweede keer start! Werk jij samen met familie, of ken je iemand die dat doet, bekijk dit dan vooral of stuur het door.

Ouders in soorten en maten

Ik denk dat het overgrote deel van de mensheid het goed bedoelt, maar dat sommigen niet beter weten of niet beter kunnen. Zo ook ouders. De meeste ouders doen hun best, maar zijn zelf in meer of mindere mate behoeftig, waardoor ze de behoeften hun kind niet goed zien en hieraan niet tegemoet komen.

Dit kom ik ook veel tegen bij mijn coachees. Patronen waar ze tegenaan lopen zijn al ontstaan in hun vroegste jeugd. Ze hadden ouders die meestal wel het beste voor hen wilden, maar niet in staat waren om hun kind te geven wat ze nodig hadden. En dat laat z’n sporen na.

Laatst deed ik mee als representant aan een opstellingen dag, en kreeg ik een op een andere manier een inkijkje in de rol van ouders. Enkele aanwezigen stelden een voor hen actueel vraagstuk op en je raadt het al, hierin speelden hun ouders en/of hun eigen ouderschap een grote rol. In meerdere opstellingen kwam leed van (een van) de ouders naar voren en onvermogen om beschikbaar te zijn voor hun kinderen. En er waren opstellingen waarin sprake leek van echte desinteresse van ouders. Als representant van een zusje kreeg ik de indruk dat deze ouders hun kinderen als decorstukken zagen. Zo druk met zichzelf dat zelfs ongeluk werd aangewend voor eigen aandacht en kinderen hiervan de schuld kregen. Deze ouders leken niet alleen niet beter te kunnen, maar ook niet beter te willen.

Emotionele volwassenheid als sleutel

In het boek ‘Ongezien opgegroeid’ van Lindsay C. Gibson vond ik meer duiding over de verschillende houdingen van ouders. Gibson is klinisch psycholoog in de V.S. en schreef dit boek (originele titel: Adult Children of Emotionally Immature Parents) tien jaar geleden.

We zijn er eigenlijk altijd van uitgegaan dat ouders zich volwassener gedragen dan hun kinderen. Maar hoe zit het als er sensitieve kinderen worden geboren die na een paar jaar in emotioneel opzicht al volwassener zijn dan hun ouders die al decennialang meelopen? Wat gebeurt er als deze onvolwassen ouders emotioneel zodanig achterlopen dat ze niet kunnen voldoen aan de emotionele behoeften van hun kinderen? Het gevolg is emotionele verwaarlozing. Iets wat net zo echt is als elke fysieke deprivatie.

Gibson beschrijft dat emotioneel volwassen ouders perfect zijn afgestemd op hun kinderen: ze herkennen de gemoedstoestand van hun kinderen en tonen oprechte interesse in hun gevoelens. Een kind voelt zich veilig als het zich met zo’n ouder kan verbinden, of het nu om troost of het delen van enthousiasme gaat. Emotioneel volwassen ouders geven hun kinderen het gevoel dat ze het fijn vinden om zich in hen te verdiepen en dat het goed is om over emotionele kwesties te praten. Deze ouders hebben een levendig, uitgebalanceerd gevoelsleven en zijn meestal consequent in hun aandacht en interesse voor hun kinderen.

Daarentegen zijn emotioneel onvolwassen ouders bang voor oprechte emoties en lopen zij weg voor emotionele nabijheid. Ze gebruiken overlevingsmechanismen waardoor ze de werkelijkheid niet onder ogen hoeven te zien. Ze zijn afkerig van zelfreflectie, waardoor ze zelden de schuld op zich nemen of zich ergens voor verontschuldigen. Door hun onvolwassen gedrag zijn ze inconsequent en emotioneel onbetrouwbaar, en als hun eigen behoeften in het geding komen, hebben ze geen oog meer voor de behoeften van hun kinderen. Ze zijn zo met zichzelf bezig dat ze de innerlijke ervaringen van hun kinderen niet opmerken.

NB: Waarschijnlijk is de emotionele onvolwassenheid van ouders het gevolg van zelf opgegroeid zijn in ongunstige omstandigheden met weinig emotionele aandacht. Dit heeft hun zelfbeeld en wereldbeeld beperkt gemaakt.

Vier typen emotioneel onvolwassen ouders

Natuurlijk zijn er verschillen in de mate van emotionele volwassenheid van ouders. Gibson onderscheidt verschillende kenmerken van emotioneel onvolwassen ouders en hanteert een indeling in vier typen emotioneel onvolwassen ouders:

1. Emotionele ouders, die geleid worden door hun emoties en beangstigend, labiel en onvoorspelbaar kunnen zijn.
2. Te fanatieke ouders, die obsessief doelgericht en superdruk zijn. Ze blijven alles perfectioneren, waaronder hun kinderen.
3. Passieve ouders, die alles vermijden wat hen van streek kan maken, problemen bagatelliseren en berusten.
4. Afwijzende ouders, die niet lastig willen worden gevallen door hun kinderen. Ze hebben vrijwel geen tolerantie voor de behoeften van anderen.

Wat doet dat met een kind?

Er mogen dan veel verschillende vormen van emotionele onvolwassenheid bij ouders zijn. Voor kinderen betekent het hoe dan ook emotionele eenzaamheid. Ze zoeken onbewust een speciale rol voor zichzelf in het gezin, waarmee ze toch enige aandacht krijgen van een ouder, of dat nou positieve of negatieve aandacht is. Gibson noemt die aangenomen kindrol je pseudo-zelf. Eerder schreef ik over deze kindrol als je magische plek.

Het nadeel van zo’n pseudo-zelf is dat het geleidelijk de spontane uitingen van je ware zelf vervangt. Je raakt steeds verder verwijderd van je eigen behoeften en talenten. En tegen de tijd dat je volwassen bent ben je zo vertrouwd geraakt met je pseudo-zelf en doordrongen dat dit is wie je bent en moet zijn om liefde te ontvangen, dat je hier op de automatische piloot mee doorgaat.

Hoe verder?

Gelukkig heeft het ware zelf zijn manieren om te laten merken dat het tijd is voor verandering. Boosheid, moeheid, of somberheid geven aan dat je jezelf voorbij loopt en met weinig voldoening leeft. Soms is een crisis de aanleiding om na te denken wat je nu eigenlijk echt wilt, en wat niet meer…

Het goede nieuws is: je kunt leren herkennen wanneer je in een vertrouwde kindrol (je pseudo-zelf of magische plek) stapt. En in plaats daarvan leren uitgaan van wat je werkelijk wilt en wat bij jou past. En welke verantwoordelijkheden bij jou horen en welke bij de ander. Je wordt dan minder geleefd door de buitenwereld en gaat meer leven vanuit je ware zelf. Met als resultaat dat je meer vrijheid, voldoening en plezier ervaart.

Ook kun je leren om gezonder om te gaan met je emotioneel onvolwassen ouders en andere emotioneel onvolwassen personen in je omgeving. Zodat je niet zo wordt meegesleept door hun appèl om je oude vertrouwde rol te vervullen, maar een vrije keuze kunt maken. Belangrijk hierin is om je behoeften, wensen en grenzen te leren uitspreken en je niet emotioneel te laten chanteren.

Ik sluit af met een bemoedigende uitspraak van Gibson om dit individuele groeiproces aan te gaan:

“Vergeet niet dat jouw goedheid als mens niet gebaseerd is op hoeveel je in een relatie geeft, en dat het niet egoïstisch is om grenzen te stellen bij mensen die maar blijven nemen. Het is jouw taak om goed voor jezelf te zorgen, ongeacht wat anderen vinden dat jij voor hen zou moeten doen. “

Driedaagse cursus Werken met familie, je plek innemen

Driedaagse cursus Werken met familie, je plek innemen

Na een succesvolle eerste editie in 2024 bied ik dit voorjaar de driedaagse cursus ‘Werken met familie, je plek innemen’ voor de tweede keer aan. De cursusdata zijn maandag 12 mei , 26 mei en 16 juni 2025.

In bovenstaande video hoor je meer over het waarom van de cursus en wat je hierin leert.

Heb je belangstelling om mee te doen kijk dan voor meer informatie op www.bureaudeblauweuil.nl of meld je aan op www.zorgboerenacademie.nl . Heb je nog vragen, stuur dan een mail naar els@bureaudeblauweuil.nl.

NB: ook toegankelijk voor familiebedrijven buiten de zorglandbouw!